در تمامی شاخه های شغلی در شرکت های تجاری مانند شرکت های صنعتی، بازرگانی و خدماتی، بهایابی یک موضوع شاخص و با اهمیت به شمار می آید. بهایابی فرآیند مالی می باشد که در آن قیمت محصولات و خدمات را قیمت گذاری می کنند. در واقع بهایابی به مجموعه فرآیند هایی گفته می شود که مدیران توسط آن قیمت محصول و خدمت را شناسایی و مشخص می کنند تا در رقابت بازار قیمت مناسبی را ارائه کنند.
تخصیص بهای انباشته شده در مخازن بها (مواد اولیه، دستمزد، سربار ساخت) بین کالای ساخته شده یا خدمات تکمیل شده و کالای در جریان ساخت یا خدمات در جریان تکمیل است؛ که بسته به ماهیت واحد تجاری و نوع فعالیت آن، ناگزیر به استفاده از یکی از سیستمهای بهایابی می باشند. قبل از بررسی بهایابی باید بدانیم که چه عواملی در هزینه یابی ما موثرند و ما باید از آن ها استفاده کنیم. مواد مستقیم ، دستمزد مستقیم و سربار ساخت عوامل موثر در بهایابی می باشد.
هزینه ها به دسته های مختلف قابل طبقه بندی هستند که می توان به طبقه بندی بر مبنای ارتباط با محصول، بر مبنای رفتار آن ها و بر مبنای قابل رهگیری بودن اشاره کرد.
مراحل بهایابی از دید حسابداری
مرحله انباشت
مرحله انتساب
مرحله انباشت بها
اولین مرحله بهایابی مرحله انباشت بها می باشد که در این مرحله بهای هر محصول و خدمات بر اساس ماهیت آن طبقه بندی و انباشت می شود. به عبارت دیگر هزینه ها باید طبقه بندی شوند و بعد در مرحله انتساب ، به کالا یا خدمات خاص تخصیص داده شود.
مرحله انتساب بها
دومین مرحله بهایابی، انتساب بها یا تخصیص بها می باشد. باید در این مرحله یک مبنای فعالیت تعیین کرد و بر اساس آن مبنا انتساب بها را انجام داد.
روش انتساب بها
روش مقداری و روش ارزش نسبی روش های تخصیص هزینه می باشند که باید به آن ها مسلط بود.
روش مقداری، روشی می باشد که در آن برای محاسبات نیاز به مقیاس داریم مانند متر، کیلو، تن و… و برای بدست آوردن هزینه های مشترک استفاده می شود.
روش ارزش نسبی، روشی می باشد که در آن محصولات تفکیک نمی شوند.
انواع بهایابی در حسابداری
هزینه یابی به طور کلی هزینه یابی واقعی، نرمال و استاندارد می باشد اما روش هایی که در حسابداری برای محاسبات مورد استفاده قرار می گیرد به شرح زیر می باشد
بهایابی در حسابداری صنعتی دارای روش های مختلفی می باشد که می توان به روش های زیر اشاره کرد.
- روش جذبی
- روش استاندارد
- روش بر مبنای فعالیت
- روش سفارش کار
- روش مرحله ای
- روش بر مبنای هدف
در زمان بهایابی حسابداران از می توانند از سیستم های بهایابی مختلفی کمک بگیرند تا گزارشات مورد نیاز را بدست بیاورند.
سیستم مرحله ای یکی از سیستم های بهایابی می باشد که کسب و کار بعد از تهیه مواد خام مستقیما تولید را انجام می دهد و نیاز به انجام مراحله دیگری ندارد و در این روش محاسبه ی بهای تمام شده کالا همان بهایابی به حساب می آید.
در روش سیستم سفارش کار، کسب و کار ها محصولاتشان را به تولید انبوه نمی رسانند و هر محصول بر اساس سفارش و نیاز مشتری تولید می شود. در این روش هزینه هر محصول بر اساس هزینه تولید، نگهداری و ارائه به خریدار محاسبه می شود.
هزینه یابی بر مبنای فعالیت برای تخصیص هزینه های سربار در کسب و کار استفاده می شود. به دلیل سخت بودن تخصیص هزینه سربار به هر کالا با توجه به متغیر های تولید هر محصول ( ساعت کارکرد دستگاه، ساعت کارکرد پرسنل، میزان مصرف گاز هر دستگاه، میزان تولید هر خط تولید و… ) بدست می آید.
هزینه یابی بر مبنای هدف، هزینه را از مرحله اول راه اندازی کسب و کار محاسبه می شود. در این نوع هزینه یابی در ابتدا نیاز بازار بررسی می شود بعد طراحی محصول صورت می گیرد بعد هزینه تولید محصول برآورد می شود و بعد از بررسی نحوه تولید و فروش محصول، محصول را تولید می کنند. در این مراحل هزینه هایی از مرحله بررسی و تحقیق بازار تا تولید وجود دارد که با این روش هزینه یابی می توان بدست آورد.
هزینه یابی به روش جذبی
در این روش تمامی هزینه ها مورد بررسی قرار می گیرند. تمامی هزینه ها از مواد اولیه تا دستمزد و سربار باید تجزیه و تحلیل شوند و به کالاها تخصیص داده شوند. در این روش تمامی هزینه ها چه بر تولید محصول اثر مستقیم داشته باشد چه نداشته باشد هزینه ضروری تلقی می شوند و این روش دارای دیدگاه بلند مدتی می باشد.
روش استاندارد روشی می باشد که در آن برای مصرف هر هزینه یک استاندارد در نظر گرفته می شود و بر اساس آن هزینه یابی را انجام می دهند.
